در دهه‌های گذشته، پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه‌های کامپیوتر و ارتباطات، تغییرات عظیمی را در حوزه‌های گوناگون زندگی انسانی به همراه داشته است. انسان همواره از فناوری بهره‌مند شده و نقش بزرگی در تغییر و شکل‌دهی به کارنامه زندگی انسانی ایفا کرده است. ابتکارات فناوری اطلاعات و ارتباطات، به عنوان فناوری‌های نوین و یا برتر، بیشترین تأثیر را در زندگی انسانی داشته‌اند.
ما در این مقاله به بررسی کاربردهای الکترونیک در حمل و نقل عمومی می پردازیم.
در حال حاضر، جهان شاهد یکپارچگی سریع ترکیب داده‌ها و اطلاعات است، به گونه‌ای که داده‌ها و اطلاعات به سرعت و در زمان‌های غیرقابل تصور به انحصار مکانی‌های دور از همدیگر منتقل می‌شوند و در دسترس کاربران قرار می‌گیرند. فناوری اطلاعات و ارتباطات یا ICT (Information & Communication Technology) بدون شک، تحولات گسترده‌ای را در تمامی زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی انسانی به دنبال داشته و تأثیرات آن بر جوامع انسانی به گونه‌ای است که جهان به سرعت به یک جامعه اطلاعاتی در حال تبدیل شدن است.
جامعه‌ای که دانایی، دسترسی و استفاده مفید از دانش، نقش محوری و تعیین‌کننده را ایفا می‌کند. گستره کاربرد و تأثیرات آن در ابعاد مختلف زندگی امروزی و آینده جوامع انسانی به یکی از مهم‌ترین مسائل روز جهان تبدیل شده و توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است.
اما در تعریف فناوری اطلاعات و ارتباطات، می‌توان گفت؛ فناوری عبارت است از گردآوری، سازماندهی، ذخیره و انتشار اطلاعات به شکل‌های مختلف از جمله صوت، تصویر، متن یا اعداد که با استفاده از ابزارهای رایانه‌ای و مخابرات انجام می‌شود.
صرفاً فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات به تنهایی می‌توانند مسائل گوناگون جامعه را حل نکنند، اما این فناوری‌ها عواملی بیش از پیش و بسیار حیاتی هستند که به رشد اقتصادی و برابری اجتماعی پویایی می‌بخشند.
همچنین برای آشنایی با کاربردهای دیگر الکترونیک، مقاله کاربردهای الکترونیک در زندگی روزمره مطالعه کنید.
نقش حمل و نقل عمومی هوشمند در ایران
کاربردهای الکترونیک در حمل و نقل عمومی بسیار زیاد است. تحولات زیادی در این زمینه رخ داده که به بهبود سیستم‌های حمل و نقل و راحتی مسافران کمک کرده است. در این زمینه، کارت‌های هوشمند برای استفاده از اتوبوس‌ها و متروها به صورت الکترونیکی معمول شده‌اند. همچنین، سامانه‌های رزرو بلیت آنلاین و اطلاع‌رسانی الکترونیکی برای مسافران فراهم شده و از سیستم‌های ردیابی برای نظارت بر وسایل حمل و نقل استفاده می‌شود.
توسعه سامانه‌های هوشمند و زیرساخت‌های الکترونیکی، به همراه آموزش‌هایی برای مسافران، نقش مهمی در بهبود حمل و نقل عمومی و افزایش آگاهی عمومی ایفا می‌کند. با این حال، هنوز چالش‌ها و مشکلاتی نظیر زیرساخت‌ها و استقبال کافی از این فناوری‌ها وجود دارد که نیازمند توجه و پیشرفت بیشتر است.
کارت های هوشمند و پرداخت الکترونیک
کارت‌های هوشمند، همچون کارت‌های مترو یا اتوبوس، به عنوان یکی از نمادهای تکنولوژی در حوزه حمل و نقل عمومی، امکانات و اقدامات زیادی را برای سفرهای شهری فراهم کرده‌اند. در زیر به موارد مختلف این کارت‌های هوشمند اشاره شده است:
کاربردهای الکترونیک در حمل و نقل عمومی
⦁ ورود و خروج راحت:
استفاده از کارت‌های هوشمند به مسافران این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به حمل پول نقد و یا خرد کردن اسکناس‌ها، به سرعت و آسانی وارد و خارج از وسایل حمل و نقل شوند.
⦁ مدیریت ترافیک و انعطاف پذیری:
سیستم‌های کارت‌های هوشمند به اپراتورهای حمل و نقل این امکان را می‌دهند تا ترافیک و شلوغی در سیستم حمل و نقل را مدیریت کنند و با تنظیم قیمت‌ها یا شرایط سفر، به بهینه‌سازی استفاده از وسایل حمل و نقل بپردازند.
⦁ پرداخت الکترونیکی:
کارت‌های هوشمند معمولاً با قابلیت پرداخت الکترونیکی همراه هستند، که به مسافران این امکان را می‌دهد تا با استفاده از این کارت، به سرعت و بدون نگرانی از نقدینگی، هزینه سفر خود را پرداخت کنند.
⦁ مدیریت سفرها و اطلاع‌رسانی:
با استفاده از کارت‌های هوشمند، مسافران می‌توانند سفرهای خود را به صورت الکترونیکی ثبت کنند و اطلاعات مربوط به تاریخ و میزان سفرهای خود را دستیابی داشته باشند.
⦁ اطلاع‌رسانی به مسافران:
از طریق سیستم‌های کارت‌های هوشمند، مسافران می‌توانند به اطلاعات مرتبط با زمان حرکت، تاخیرها و اطلاعات ترافیک دسترسی داشته باشند.
⦁ ترکیب با سایر خدمات:
برخی از کارت‌های هوشمند امکانات انتقال مالی را نیز فراهم کرده‌اند. این به مسافران این امکان را می‌دهد که به راحتی از خدمات انتقال مالی و پرداخت‌های الکترونیکی نیز استفاده کنند.
⦁ کاهش هزینه‌های تولید و اداری:
استفاده از کارت‌های هوشمند به مراکز حمل و نقل این امکان را می‌دهد که سیستم‌های هوشمندتر و اتوماتیک‌تر را مدیریت کنند، که می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید و اداری منجر شود.
کارت‌های هوشمند به عنوان یک ابزار کلیدی در بهبود سیستم‌های حمل و نقل عمومی شهری، به مرور زمان به یک استاندارد در این حوزه تبدیل شده‌اند. این فناوری‌ها باعث بهبود کارایی، امنیت و سهولت در انجام تراکنش‌های مالی و مدیریت سفرها شده و به توسعه حمل و نقل عمومی هوشمند و بهینه کمک کرده‌اند.
ردیابی وسایل حمل و نقل (GPS)
نقش الکترونیک در ردیابی وسایل حمل و نقل امکاناتی را فراهم کرده است که به بهبود مدیریت و عملکرد حمل و نقل افراد و کالاها کمک کرده و بهینه‌سازی فرآیندهای مرتبط با آنها را فراهم آورده است. در زیر به برخی از نقش‌های الکترونیک در این حوزه اشاره می‌شود:
ردیابی مکان:
از سیستم‌های موقعیت‌یابی مانند GPS به منظور ردیابی دقیق موقعیت وسایل حمل و نقل استفاده می‌شود. این سیستم‌ها به مدیران و مسافران این امکان را می‌دهند تا به صورت لحظه‌ای موقعیت و مسیر حرکت وسیله را پیگیری کنند.
مدیریت ترافیک:
با استفاده از داده‌های حاصل از سیستم‌های ردیابی، می‌توان ترافیک شهری و مسیرهای پرفشار را تحلیل کرده و بهینه‌سازی ترافیک را انجام داد. این کار به کاهش تاخیرها و افزایش بهره‌وری حمل و نقل کمک می‌کند.
مدیریت زمان:
سیستم‌های ردیابی به مسافران اطلاعاتی در مورد زمان رسیدن وسیله حمل و نقل به مقصد را ارائه می‌دهند. این امکان به مسافران کمک می‌کند تا بهترین زمان برای حضور در ایستگاه یا سوار شدن را انتخاب کنند.
مدیریت ایمنی:
با ردیابی الکترونیکی، می‌توان وضعیت فنی و ایمنی وسیله حمل و نقل را به صورت آنی نظارت کرد. این اطلاعات به مسئولین امکان می‌دهد تا به موقع برخی از مشکلات فنی را شناسایی و برطرف کنند.
پیشگیری از سرقت:
در سیستم‌های ردیابی، وسایل حمل و نقل ممکن است به وسیله دوربین‌ها یا سیستم‌های دیگری مجهز شوند تا به ثبت تصاویر یا داده‌های مرتبط با وضعیت وسیله بپردازند و در صورت لزوم برای پیگیری جرم‌آگاهی استفاده شود.
پیشرفت در خدمات مسافران:
سیستم‌های ردیابی به اطلاع‌رسانی به مسافران در مورد تاخیرها، تغییرات مسیر و شرایط جوی کمک می‌کنند. این اطلاعات به مسافران امکان می‌دهد تا تصمیمات بهتری درباره سفر خود بگیرند.
حفاظت از محیط زیست:
با تحلیل دقیق داده‌های حاصل از سیستم‌های ردیابی، می‌توان مسیرهای بهینه‌تری را برای وسایل حمل و نقل انتخاب کرده و از مصرف سوخت و آلودگی محیط زیست کاست.
مدیریت هزینه‌ها:
از طریق اتوماسیون فرآیندها و استفاده از سیستم‌های ردیابی، هزینه‌های اداری مرتبط با مدیریت حمل و نقل به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
نقش الکترونیک در ردیابی وسایل حمل و نقل باعث بهبود کیفیت و امکانات سیستم‌های حمل و نقل عمومی و ایمنی مسافران و کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست می‌شود. این سیستم‌ها به مدیران و مسافران امکاناتی برای بهبود عملکرد و کارایی حمل و نقل فراهم می‌کنند.
سامانه‌های رزرو آنلاین
سامانه‌های رزرو آنلاین ابزارهای هوشمندی هستند که افراد می‌توانند خدمات مختلف را به صورت الکترونیکی و از دور رزرو و مدیریت کنند. این سامانه‌ها در حمل و نقل، هتلداری، رستوران‌ها، فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی، سفر و گردشگری، و حتی بلیت‌فروشی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به طور خاص، این سامانه‌ها برای رزرو بلیت و سفر، هتل و اقامتگاه، رستوران و خدمات غذایی، فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی، خدمات تاکسی و اتومبیل، سفرهای گروهی و تورها، پرداخت الکترونیکی و مدیریت حساب، ارائه اطلاعات و بازخورد، و مدیریت زمان به کار می‌روند. این سامانه‌ها افراد را قادر می‌سازند تا به‌طور هوشمندانه خدمات را مدیریت و تجربه بهتری از خدمات مورد نظر خود داشته باشند.
سامانه های هوشمند پارکینگ
سامانه‌های هوشمند پارکینگ با استفاده از فناوری اقدام به مدیریت و بهینه‌سازی فرآیند پارک خودروها می‌کنند. این سامانه‌ها از اجزایی همچون سنسورها، دوربین‌ها، نرم‌افزارهای پیشرفته و تجهیزات الکترونیکی بهره می‌برند. کاربردها و ویژگی‌های این سامانه‌ها شامل استفاده از سنسورها و دوربین‌ها برای تشخیص وضعیت جاهای پارکینگ، نرم‌افزارهای مدیریت جهت ثبت اطلاعات و گزارش‌گیری، امکان رزرو آنلاین پارکینگ، سیستم‌های هدایت الکترونیکی، پرداخت الکترونیکی هزینه پارکینگ، استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای بهبود عملکرد، اعلان‌ها و اطلاع‌رسانی الکترونیکی، افزایش امنیت با نصب دوربین‌ها و سیستم‌های امنیتی، گزارش‌گیری و آماردهی دقیق از وضعیت پارکینگ، و بهینه‌سازی استفاده از فضاهای پارکینگ می‌شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
استفاده از فناوری الکترونیک در حمل و نقل عمومی یک نقل‌مکان گسترده و نوآورانه را برای جوامع فراهم کرده است. این کاربردها از جمله بهبود سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، استفاده از کارت‌های هوشمند، اطلاع‌رسانی الکترونیکی، و مدیریت هوشمند ترافیک می‌باشند. استفاده از کارت‌های هوشمند در وسایل حمل و نقل عمومی، مانند اتوبوس‌ها و متروها، امکان پرداخت آسان و بدون نیاز به نقدینگی را فراهم می‌کند. سامانه‌های رزرو بلیت و پرداخت آنلاین نیز به مسافران این امکان را می‌دهند که پیش‌از سفر خود بلیت را آنلاین رزرو و پرداخت کنند.
اطلاع‌رسانی الکترونیکی نیز از طریق سامانه‌های هوشمند فراهم می‌شود، که شامل اطلاعات درباره زمان حرکت، تاخیرها، وضعیت ترافیک و اطلاعات مربوط به سفر می‌باشد. همچنین، استفاده از سیستم‌های هوشمند برای مدیریت ترافیک و بهبود جریان وسایل حمل و نقل عمومی، نقش مهمی در بهینه‌سازی سیستم حمل و نقل و افزایش راحتی مسافران ایفا می‌کند. به این ترتیب، کاربردهای الکترونیک در حمل و نقل عمومی به سازماندهی بهتر این حوزه، افزایش کارایی، و ایجاد تجربه سفر مطلوب برای مسافران کمک کرده است.
